Hoe groot is het cognitief vermogen van jouw paard?

Cognitie, ook wel het ‘kenvermogen’, is de mentale activiteit en het proces van kennisverwerving door waarneming en het verwerken van de daarmee opgedane informatie door het denken. Klinkt logisch toch? Nee? Geen zorgen! In dit blog legt Suzy Deurinck je alles uit over cognitie en het cognitieve vermogen van paarden. Wat komt daar allemaal bij kijken en wat valt er allemaal onder? Én kan je zelf invloed uitoefenen op het leervermogen van jouw paard?

Luister je liever? Klik hier om naar de podcast te gaan.

Wat is cognitie?

Suzy Deurinck is dierwetenschapper. Momenteel is ze veel online bezig met het geven van lessen, waarin de focus meer ligt op het cognitief vermogen bij paarden. Klinkt leuk, het ‘cognitief vermogen’, maar wat houdt dat eigenlijk in? “Je mag het zien als de manier waarop het paard de informatie die binnenkomt verwerkt”, licht Suzy toe. “Bij dieren en mensen gaat het eigenlijk vooral om de vraag: Hoe wordt er gereageerd op informatie van buitenaf?” Bij cognitie gaat het gedeeltelijk om de intelligentie, maar ook over verwerking. Zo kan een dier of mens goed zijn in het oplossen van problemen, maar juist minder in het onthouden van dingen.

Aan de hand van een voorbeeld licht Suzy het graag beter toe. Hiervoor gebruikt ze een studie uit Noorwegen. Het doel van deze studie was te achterhalen of het lukt het paard zelf aan te laten geven of hij een deken wil dragen. Niemand in de omgeving van de wetenschappers had vertrouwen in het slagen van dit experiment. Alle 23 paarden die deelnamen aan het onderzoek waren echter heel snel in staat met behulp van symbolen te zeggen of ze een deken op wilden. Binnen veertien dagen konden alle paarden zelf aangeven of ze een deken wilden dragen.

Maar hoe leer je zoiets aan een dier? “Het is een heel mooi principe”, vertelt Suzy enthousiast. “In het begin is er geen echte keuze voor het paard, ze zien een symbool, waarna de deken op gaat. De volgende keer gaat de deken af en wordt een ander symbool getoond. De beloning komt altijd door de aanwezigheid van het symbool en zodra dat helder is kunnen ze zelf een keuze maken. In dit onderzoek waren de paarden al wel gewend aan een deken en kenden dus ook de thermische voordelen van een deken. Dat maakte het misschien iets makkelijker. Maar toch, 100 procent van de paarden snapte het principe van de symbolen binnen veertien dagen.”

Leren door verbanden te leggen

Cognitie heeft alles te maken met het leggen van verbanden. Dit kan worden getraind door middel van zowel positieve als negatieve bekrachtiging. “Paarden onthouden iets sneller en ook langer wanneer het wordt aangeleerd met positieve bekrachtiging”, legt Suzy uit. Bij mensen en paarden hoor je vaak dat zij een olifantengeheugen hebben voor negatieve ervaringen, maar dat geldt dus ook voor positieve ervaringen.

Dieren en mensen hebben een zogenaamde ‘negativiteitsbias’. Dit houdt in dat dingen die vervelend, eng of spannend zijn makkelijker onthouden worden door het brein. Dit was vroeger erg handig. Het was belangrijk dat het paard precies onthield achter welk bosje een roofdier verstopt zat, vandaar dat die negatieve ervaringen beter in het geheugen worden opgeslagen. Evolutionair gezien dus een erg handige eigenschap, maar dat betekent niet dat je jouw paard beter met negatieve bekrachtiging kunt trainen. “Oefeningen die we door middel van positieve bekrachtiging aan ons paard leren, gaan vaak rustiger, waardoor de hersenen beter in staat zijn in de leermodus te komen,” verklaart Suzy. “Het is daarnaast ook zo dat het negatieve gevoel dat bij een spannende training komt kijken, onbewust aan de oefening wordt gekoppeld. Wanneer de oefening op een later moment nogmaals gevraagd wordt, is de spanning, die bij het aanleren kwam kijken, vaak nog steeds aanwezig.”

Cognitie is meer dan alleen training

Uiteraard zijn er meerdere factoren die het leervermogen van het paard beïnvloeden. Suzy somt er een paar op: “Voeding, slaap, goed in je vel zitten, maar ook controle over het eigen leven, dragen allemaal bij aan het verbeteren van het leervermogen. Eigenlijk is dit net zoals bij mensen: een algemeen welbevinden verbetert het leervermogen. Dit verander je niet in één dag natuurlijk, maar op korte termijn kun je alvast kijken wat het paard wel of niet begrijpt. Leg eens meer initiatief bij jouw paard en geef hem meer controle.”

Een leuke oefening om mee aan de slag te gaan is het halsteren. “Laat je paard zelf eens initiatief nemen om hem te halsteren, dan is de rest van de training al heel anders,” zegt Suzy. “Zodra je paard denkt: ‘Hé, dat halster ken ik en er ik heb er een positieve ervaring mee’ dan kan de keuze het om te doen meer uit het paard zelf komen.” Dat vergt wel verdieping in de lichaamstaal. Je kunt het paard namelijk niet meer overrulen als het paard zelf initiatief moet tonen. Zegt je paard ‘nee’ met zijn lichaamstaal en je doet toch het halster om dan zet je jezelf dus eigenlijk al klem.

Misschien ben je bekend met het begrip: learned helplessness. Het is een perfect voorbeeld waarin zichtbaar wordt hoe het hebben van minder controle leidt tot een daling van het cognitief vermogen. Suzy legt het als volgt uit: “Mentaal gaat het paard naar een ‘andere plek’ dan de huidige situatie. Het leervermogen daalt dan enorm. Ik heb wel eens een paard getraind dat richting learned helplessness ging. Het duurde maar liefst drie weken voor het paard een target snapte, terwijl bij de meeste paarden een aantal keer kort herhalen al genoeg is. Het leervermogen van dit paard was dus erg laag. Uiteindelijk is het goed gekomen, maar ik was onder de indruk over tot wat voor pulp ‘de mens’ de hersenen van het paard heeft kunnen maken. Bij mensen is dat natuurlijk ook zo. Na bijvoorbeeld een burn-out is het geheugen vaak veel slechter. Het vergt dan veel training, dat is bij een paard niet anders.”

Het effect van leefomgeving op cognitief vermogen

“Het is een goede basis om het paard te laten ervaren dat er altijd genoeg eten is en er geen spannende dingen in zijn omgeving zijn”, vertelt Suzy. “Vanuit deze veilige basis kun je het paard kleine dingen gaan aanbieden om de huisvesting te verrijken. Maar hoe magisch zou het zijn als ik mijn paard vragen zou kunnen stellen over wat hij wel en niet als verrijking wil?” Je kunt dan denken aan aan vragen als: ‘Wil je met alle paarden wonen of met een paar in een afgezet stuk?’ of ‘wat voor hooi zou je graag willen?’ “Op die manier kun je ook meer gaan kijken naar de huidige leefomgeving van je paard”, legt Suzy uit. Toon dus veel interesse in de leefomgeving van het paard en stel jezelf eens de vraag: ‘Wat gebeurt er de 23 uur per dag dat jij er niet bent’?

Hoe groot zijn de mogelijkheden?

“Heel erg groot”, lacht Suzy. “Met paarden is echt heel veel mogelijk. Eerst waren honden heel speciaal voor de mens om hun leervermogen, maar bij paarden komt dat besef nu ook. Het is maar een kwestie van tijd voordat paarden ook met knoppen kunnen gaan werken bijvoorbeeld.” Dat dat eigenlijk al begonnen is, legt Suzy uit aan de hand van een voorbeeld van een Y-splitsing in de weide. “Gaat het paard op de splitsing de linker aftakking van de Y in dan gebeurt er iets en kiest het paard voor de rechter aftakking dan gebeurt er iets anders. Dat paarden dit begrijpen, zegt al veel over het cognitief vermogen van het paard. Het werken met knoppen is dus niet ver weg.”

Snapt je paard het eigenlijk wel echt?

Iets om je bewust van te zijn is de mogelijkheid tot het verhullen van een probleem met cognitie, bijvoorbeeld door een bepaalde manier van trainen. Snapt het paard wel echt wat de bedoeling is of wordt hij geforceerd in een bepaalde situatie? Handelt het paard nog wel hetzelfde op het moment dat alle hulpmiddelen wegvallen? “Als je het paard naast een trailer zet en zegt ‘Ga er maar in’, begrijpen ze dan dat ze erin moeten?” vraagt Suzy. “Of is het de zweep of de longeerlijn waardoor ze gekneed worden en erin gaan?” Een leuke oefening om zelf eens te proberen is het stilstaan. Suzy legt uit: “Zet je het paard normaal vast tijdens het borstelen, doe dat nu dan eens niet. Kijk eens wat er gebeurt, loop het paard weg of blijft hij staan? Op deze manier zie je of het paard het stilstaan wel écht snapt en geef je hem een keuze.” Een andere oefening is het longeren. “Probeer eens te longeren zonder alle hulpmiddelen. Snapt het paard dan nog steeds wat de bedoeling is? Hou altijd in je achterhoofd dat het werken met cognitie nog erg nieuw is, wees dus niet te streng voor jezelf en ga het rustig uitproberen.”

Domme paarden bestaan niet

“Er zullen vast wel slimme en minder slimme paarden zijn”, zegt Suzy, “net als bij mensen natuurlijk! Maar als je de vraag op de juiste manier stelt, blijken heel veel paarden helemaal niet dom te zijn. Er zijn altijd externe factoren die het IQ beïnvloeden. Stress zorgt bij mensen voor een lager IQ. Bij paarden kun je van dat gegeven ook gebruik maken. Door de cognitie op de juiste manier aan te spreken en de hersenen weer ontspannen te krijgen, kun je heel veel uit je paard halen. Keuzevrijheid en een positieve bekrachtiging is daarbij erg belangrijk voor het paard.”

“Als we kijken naar cognitie is niet zo zeer de vraag wie er slim is of wie dom”, stelt Suzy. Het is een kwestie om te gaan ondervinden of de dingen die je doet met je paard wel de dingen zijn die het best bij hem passen. Het draait erom dat je gaat achterhalen wat hij van nature het liefst doet. In dit proces is het leuk te zien hoe het paard evalueert en dat je gaat beseffen dat je geen stempels kan plakken!”

Aan de slag met het trainen van het cognitieve leervermogen

Zin om aan de slag te gaan? Suzy heeft drie leuke oefeningen waar je vandaag nog mee aan de slag kunt!

#1 Speuren naar voer

Pak een paar voertjes in je hand en strooi ze op de grond voor je paard.Kijk of je paard daar genoeg informatie aan heeft. 85 tot 90 procent van de paarden snapt namelijk niet waar die brokjes zijn gebleven. Dit is een goede eerste stap om te zien of je paard iets wel of niet begrijpt. Het belangrijkste van de oefening is of ze het leuk vinden om de puzzel op te lossen.

Observeer goed: zie je het paard denken of raakt hij gefrustreerd? Snapt hij het niet direct, buig dan eens door je knieën en doe een paar brokjes in je hand. Speel met de juiste hoogte en verbind een situatie (eten uit de hand) met de nieuwe situatie. Heeft het paard er veel moeite mee? Geen probleem! Dit is wèl een teken om aan de slag te gaan met de vaardigheid. Bouw het langzaam op tot dat een handsignaal naar de grond voldoende is. Gooi vervolgens eens een hand brokjes de weide in en geef het paard het vertrouwen in zichzelf en zijn neus om die brokjes te gaan zoeken. Zo leer je het paard op cognitieve vaardigheden van zichzelf te gaan vertrouwen.

#2 Gebruikt hij zijn hersens of zijn neus?

Laat iemand anders het paard vasthouden op een paar meter van je af. Neem zelf twee bekers en toon je paard dat je een brokje in een van de bekers doet. Vervolgens laat je het paard even niet kijken en je wisselt het snoepje van beker. Dan is de vraag: vertrouwt het paard op zijn neus of op zijn geheugen? Gaat hij recht op de beker af waar hij het brokje in heeft zien gaan, dan doet hij een beroep op zijn geheugen. Kiest hij echter voor de andere beker, dan gebruikt hij zijn neus en ruikt hij waar het brokje is gebleven.

#3 Oefeningen in andere context

Dit is een leuke oefening om te proberen als je paard de target(stick) al kent. Probeer eens achter een draad te gaan staan in plaats van in de wei bij het paard. Steek de target uit en bekijk of het paard snapt wat hij moet doen, bijvoorbeeld het target aanraken met de neus. Is het paard net zo snel als anders of begrijpt hij de oefening nu opeens niet. Door de oefening eens op een andere manier te vragen, kom je erachter hoe goed het paard het nou echt begrijpt.

Suzy was ook te gast in Paardenpodcast aflevering vier. Heb je die al gehoord? Ik ben benieuwd of jij aan de slag gaat met de bovenstaande oefeningen. Laat je het weten in een reactie?