Niemand wil natuurlijk dat zijn of haar paard pijn heeft. Maar paarden zijn meesters in het compenseren voor lichamelijke ongemakken. Toch zijn er wel degelijk veel signalen die kunnen wijzen op pijn. Maar eerlijk gezegd zijn wij mensen meestal niet zo heel erg goed in het herkennen van deze pijnsignalen. Wat je wel kan doen, is veel oefenen en daarmee je oog trainen om ook de kleinste pijnsignalen op te pikken, zodat je je paard eerder en beter kunt helpen. Hoe je dat doet? Dat lees je in deze blog.

Luister je liever? In aflevering 66 van De Paardenpodcast vertelt Rianne Dekker je waar je op moet letten.

Uit meerdere onderzoeken is gebleken dat paardeneigenaren bijzonder slecht zijn in het herkennen van pijn en kreupelheden bij hun paarden. Zo deed Sue Dyson in 2020 onderzoek, waaruit bleek dat uit zestig paarden, 73% onterecht rad werd verklaard. Hier werden naast kleine signalen, ook de grotere signalen van pijn en ongemak gemist. We kunnen het als paardeneigenaren dus zeker beter doen, wat betreft het herkennen van ongemakken, pijn en kreupelheden bij onze paarden. Of, zoals Sue Dyson stelt: we moeten leren om de tekenen van pijn niet als normaal te beschouwen en te accepteren, maar gaan onderzoeken waar de pijn zit en wat eraan te doen is. En dat kan natuurlijk pas als je daadwerkelijk weet dat de pijn bestaat.

The Ridden Horse pain Ethogram

Sue Dyson heeft de bekende RHpE (Ridden Horse pain Ethogram) opgesteld, om inzichtelijk te maken welke signalen paarden kunnen geven als ze tijdens het rijden pijn ervaren. Zie hieronder de RHpE. Hierop staan 24 gedragingen van paarden die wetenschappelijk bewezen op pijn kunnen duiden. Wanneer de pijn wordt weggenomen, verdwijnt het gedrag. Hoe meer gedragingen van de 24 het paard laat zien, hoe groter de kans dat deze pijn ervaart.

In bovengenoemd onderzoek, was de kreupelheid bij de onderzochte paarden sterk gekoppeld aan een RHpE-score van acht of meer. De meest voorkomende gedragingen waren de oren plat in de nek leggen voor ten minste vijf seconden, aandachtig staren in het niets gedurende ten minste vijf seconden, met de achterste benen slepen of herhaaldelijk struikelen.

Geen onwil, maar onkunde

Sue Dyson geeft aan dat wanneer ruiters kreupelheid bij hun paarden niet zien, dit niet per se wijst op gebrek aan aandacht, maar meer op een gebrek aan training in het herkennen van pijngerelateerd gedrag. Ruiters die leerden rijden op maneges hebben misschien altijd paarden gereden die pijngerelateerd gedrag vertoonden, maar kregen niet geleerd dat het gedrag op ongemak wees. Dan weet je dus gewoonweg niet beter. Ruiters zouden wereldwijd beter opgeleid moeten worden om pijngerelateerd gedrag te herkennen en te begrijpen dat de demonstratie van acht of meer van de gedragingen van de RHpE aangeeft dat het paard pijn heeft. En er dan dus ook daadwerkelijk wat aan doen.

The Equine Pain Face

De Ridden Horse pain Ethogram geeft dus enkel weer welke gedragingen het paard onder het zadel kan laten zien bij pijn of ongemak, maar er is nog veel meer af te lezen aan een paard. Vooral aan het gezicht van een paard kun je veel pijnsignalen aflezen. De “Equine Pain Face” is opgesteld vanuit een onderzoek wat gedaan is in 2014. Onderzoekers zagen duidelijke overeenkomsten in de uitdrukking van de paarden die pijn of ongemak ervaarden. Hieruit is onderstaande pictogram opgesteld, de Equine Pain Face.

Rianne Dekker vertelt in de Paardenpodcast meer over pijnsignalen bij paarden. Er zijn namelijk nog andere pijnsignalen dan bovengenoemde waar je op kunt letten bij je paard.

Grotere signalen

• Gapen. Natuurlijk betekent niet elke gaap dat je paard pijn heeft, maar herhaaldelijk gapen kan wel echt een signaal van pijn zijn, en dus zeker iets waar je op moet letten. In geval van pijn zie je dit vaak in combinatie met andere signalen.
• Op de tong kauwen. Dit zie je niet snel, dan is er flinke pijn aanwezig. Bijvoorbeeld bij koliek of koorts.
• Trappen of met de neus wijzen naar de buik. Dit zie je vaak bij koliek.
• Schrapen met het voorbeen. Vaak te zien bij buikpijn of koliek, maar ook bij andere pijnen.
• Happen naar het zere lichaamsdeel. Dit verwar je gauw met krabben vanwege jeuk, maar in dit geval is het een meer venijnige hap en volgt er geen ontspanning. Je ziet in dit geval meestal meerdere pijnsignalen.
• Herhaaldelijk openen van de mond. Bijvoorbeeld bij het dragen van een bit, dan is het bit pijnlijk of onprettig (door het bit zelf of door de hand van de ruiter). Dit kan ook voorkomen bij een te strak aangesnoerd bitloos hoofdstel, maar dan zie je vaker dat de lippen opgetrokken worden.
• Protest of ongehoorzaam gedrag in de training komt héél vaak door pijn! Gedrag wat men gauw als ‘stout’ bestempelt, is meestal een ‘ik kan het niet’. Het kan ook een ‘ik snap het niet’ zijn, maar dat is in essentie ook een ‘ik kan het niet’, want je kunt niet iets uitvoeren dat je niet snapt. Bokken, stilstaan, juist heel hard gaan, trappen naar ruiter, het been of de singel, steigeren, noem het maar op. Dit gedrag kan allemaal wijzen op pijn.
• Zwiepen met de staart kan een uiting zijn van ongemak. Let ook hierbij op de combinatie met andere pijnsignalen in het gezicht, want zwiepen van de staart kan ook een uiting zijn van frustratie.
• Singelnijd wordt vaak gezien als merriegedrag of als een gedragsprobleem. Maar negen van de tien keer komt singelnijd voort uit ongemak of pijn. Denk hierbij aan maagzweren, een niet-passend zadel en de manier van aansingelen.
• Luchtzuigen. Stereotiep gedrag, dit wordt vaak gezien als een uiting van verveling, maar pijn kan ook de onderliggende oorzaak zijn voor luchtzuigen. Bijvoorbeeld pijn door maagzweren, maar het kan om pijn overal in het lichaam gaan.

Zoals met veel pijnsignalen zijn veel hiervan afhankelijk van de context. Ze zijn vaak niet op zichzelf staand. Je ziet deze pijnsignalen vaak in combinatie met andere pijnsignalen.

Kleinere signalen

• Opgetrokken neusvleugels. Rimpeltjes boven de neusgaten.
• Opgetrokken buik. Dit herken je aan duidelijk zichtbare buikspieren of een ‘leeg’ ogende buik. Soms is zelfs de rug wat opgebold. Paarden horen hun buikspieren niet continu aan te spannen, dus als dit wel het geval is, is er duidelijk iets mis.
• Oren staan wat terug en zijn wat passief.
• Ogen liggen dieper in de kassen, als of ze half dicht zijn. Dit is bij hoofdpijn een veel voorkomend pijnsignaal.
• Harde lippen. Kin opgetrokken en strak, de lippen stijf op elkaar. Dit valt ook tijdens het trainen op.
• Hoofd-halshouding. Een paard dat veel met zijn hoofd in de lucht loopt hoort eigenlijk bij de grote signalen, maar wordt toch vaak over het hoofd gezien. We zien dit vaak als onbalans, of het wordt goedgepraat onder het mom van ‘zo loopt-ie nu eenmaal’, of het gebrek aan ontspanning, maar het kan wel degelijk wijzen op pijn in het lichaam. Bij pijn kan er natuurlijk ook geen ontspanning en balans gevonden worden.
• Boosheid naar andere paarden toe. Dit wordt vaak geplaatst onder ‘merriegedrag’ (als het een merrie betreft) en daarmee als gedragsissue, terwijl dit heel vaak een teken van ongemak in het lichaam. Daar worden paarden chagrijnig en prikkelbaar van, ze willen met rust gelaten worden. Of ze kampen met pijnscheuten, waardoor ze (in onze ogen) vrij plotseling een paard wegjagen. Dit zou niet gelijk moeten worden weggezet als gedragsprobleem. Let ook hierbij weer op of je ook andere pijnsignalen ziet.

Zoals eerder al genoemd: heel vaak zijn er meerdere pijnsignalen zichtbaar. Je hoeft je dus echt niet meteen ontzettend druk te maken wanneer je paard één van deze signalen laat zien, maar het is wel goed je er bewust van te zijn, en je af te vragen wat de onderliggende oorzaak zou kunnen zijn. Laat je paard meerdere pijnsignalen zien? Dan is het zeker goed om meer onderzoek te doen naar de oorzaak hiervan.

Wat te doen als je paard pijnsignalen toont?

Als je één of meerdere pijnsignalen ziet bij je paard, dan is het goed jezelf een paar vragen te stellen:

Is het signaal dat je ziet chronisch aanwezig, of acuut en tijdelijk?

Sommige dingen vallen direct op. Dan weet je dat er op dat moment iets gaande is wat onprettig is voor het paard. Als je het bijvoorbeeld alleen tijdens de training opmerkt, is het goed om dit eens verder te onderzoeken. Dan weet je in ieder geval waar je moet beginnen met zoeken. Als het chronisch aanwezig is, zal het waarschijnlijk wat meer zoekwerk zijn. Hier kun je achter komen door je oog te trainen in houding en beweging van het paard en je paard op veel verschillende momenten te observeren. Schakel een professional in als je zelf twijfelt.

Waar moet je beginnen met zoeken naar een oorzaak?

Als je zelf veel af weet van het paardenlichaam is het al makkelijker om te bepalen waar de oorzaak zit. Toch heeft iedereen blinde vlekken. Vraag anderen die je vertrouwt en voldoende kennis hebben om mee te kijken naar je paard. Ook een dierenarts, osteopaat of andere behandelaar kan hiermee helpen. Bij acute of hevige pijn is het natuurlijk sowieso belangrijk om eerst een dierenarts te laten komen!

Compenseren door pijn

Is compensatie door pijn per definitie slecht? Nee! Compenseren is een logisch gevolg wanneer ze een zeer lichaamsdeel willen ontlasten. Geeft je paard pijnsignalen en is het aan het compenseren, dan is het zeker goed om dit verder te onderzoeken. Maar heeft je paard schade in het lichaam wat niet volledig hersteld kan worden, dan zie je soms dat het nodig is om te blijven compenseren. Wanneer dit geen andere problemen oplevert, is dit ook niet per se een probleem.

Kijk jij nu met andere ogen naar je paard? Laat ons weten in een reactie hieronder welke signalen jij herkent of welke vragen je hebt. We helpen je graag!