Je paard iets nieuws leren of iets afleren is niet altijd makkelijk. Soms zorgt het voor frustratie of verwarring bij jou of bij je paard. Dat komt met name doordat veel gedrag onbewust bekrachtigt of gecorrigeerd wordt. Dat kan anders! Als je weet hoe paarden leren, of hoe jouw paard het beste leert, dan kun je bewuster trainen en wordt het makkelijker en leuker voor jullie allebei. In dit artikel vertel ik je in begrijpelijke taal hoe paarden leren, wat de leerkwadranten zijn en hoe je deze kennis effectief in je training kunt inzetten.

In dit artikel:

• De leerkwadranten uitgelegd
• Positieve bekrachtiging
• Negatieve bekrachtiging
• Positief straffen
• Negatief straffen
• Extinctie of neutrale bekrachtiging
• Leerkwadranten combineren
• Intrinsieke motivatie
• Het leervermogen of cognitief vermogen
• Bronnen om meer te leren

Verschillende manieren waarop paarden leren – de leerkwadranten

De vier leerkwadranten zijn als volgt:

• Positieve bekrachtiging (R+)
• Negatieve bekrachtiging (R-)
• Positief straffen (P+)
• Negatief straffen (P-)

Belangrijk om te weten is dat een paard op alle vier de manieren leert. Ze zijn alle vier effectief, maar zeker niet alle vier even effectief. Dat ze effectief zijn wil ook niet zeggen dat het om het even is welke manier je gebruikt in de omgang en training. Je wil immers ook rekening houden met de emoties en het stressniveau van je paard en jullie onderlinge band, toch? Bij sommige manieren van leren komen meer positieve emoties kijken dan bij andere.

Ik zal per kwadrant uitleggen wat het inhoudt en voorbeelden geven.

Wat is positieve bekrachtiging of R+?

Bij positieve bekrachtiging voeg je iets leuks toe om een bepaald gedrag aan te moedigen. Je geeft bijvoorbeeld een kriebel of voerbeloning op het moment dat het gewenste gedrag vertoond wordt. Meestal gaat dit samen met clickertraining, waarbij de clicker het exacte moment van goed gedrag markeert en de beloning voorspelt.

Voorbeeld: Je geeft de cue (een woord of gebaar) voor achteruit gaan. Je paard doet een stap achteruit, waarna je hem een kriebel of brokje geeft. De beloning is de bekrachtiger van het vertoonde gedrag.

Wat is negatieve bekrachtiging of R-?

Wanneer je werkt met negatieve bekrachtiging neem je druk weg op het moment dat het gewenste gedrag vertoond wordt. Negatieve bekrachtiging wordt ook wel ‘pressure and release‘ genoemd en is de meest gebruikte manier van operant conditioneren ter wereld (in de paardenwereld).

Voorbeeld: Je legt je benen aan om van stap naar draf te gaan. Zodra het paard aandraaft, stop je met been geven. Het wegnemen van de druk van je been is de bekrachtiger van het gewenste gedrag.

Wat is positief straffen of P+?

Bij positief straffen ontmoedig je het paard door iets vervelends toe te voegen na het vertonen van bepaald ongewenst gedrag, zodat hij het gedrag minder gaat vertonen.

Voorbeeld: Je paard bokt, waarop jij hem een tik geeft met de zweep. Of je paard trekt aan het touw, waarop jij er een korte ruk aan geeft. Maar ook schrikdraad werkt met dit principe: je paard raakt het aan en daarna krijgt hij een schok.

Wat is negatief straffen of P-?

Bij de laatste van de vier leertheorieën, negatief straffen, haal je iets leuks weg na het vertonen van ongewenst gedrag, zodat hij het gedrag minder gaat vertonen. Dit is de minst gebruikte leertheorie binnen het operant conditioneren. Afhankelijk van de situatie kan het ook best een tijdje duren, voordat je paard gedrag en gevolg aan elkaar gelinkt heeft én ontdekt heeft wat dan wél het gewenste gedrag is.

Voorbeeld: Je kriebelt je paard en in een poging terug te krabben gebruikt hij zijn tanden. Je stopt daarop met kriebelen. Of je paard is ongeduldig en schraapt als je met zijn voerbak aankomt. Als reactie daarop loop je weg en krijgt hij zijn voerbak niet. En een derde voorbeeld: je wil je paard leren een pion aan te raken met zijn neus, maar hij blijft er maar tegenaan schoppen. Als reactie hierop haal je de pion weg elke keer dat je paard er tegenaan schopt.

Hee, een vijfde leertheorie? Extinctie of neutrale bekrachtiging

Kun je de leerkwadranten ook combineren?

Je zou denken dat je negatieve bekrachtiging (druk wegnemen) prima kunt combineren met positieve bekrachtiging (een beloning geven). De meningen zijn hierover verdeeld, maar het is in elk geval belangrijk om je van een ding goed bewust te zijn. Er is maar één specifiek leermoment mogelijk. Je kunt bijvoorbeeld stoppen met been geven als je paard versnelt en daarna nog een kriebel of snoepje geven. Het leermoment is dan het moment dat je stopte met been geven (de release). Is de beloning daarna dan voor niks? Dat is zeker niet zo! Een kriebel of iets lekkers kan na negatieve bekrachtiging zeker wel zorgen voor een (nog) positievere ervaring of het leermoment versterken. Dit wordt soms ook wel negatieve bekrachtiging ‘with a cookie on top’ genoemd.

Andersom kan ook voorkomen. Stel: je wil zonder fysieke druk wil werken en je geeft een cue of commando aan je paard. Je paard reageert niet meteen of niet zoals gewenst, dus je herhaalt de cue net zo lang en steeds duidelijker, tot je paard wel het gewenste gedrag vertoont. Het kán dan zo zijn dat jouw vraag op een gegeven moment als ‘druk’ ervaren werd door het paard, waardoor het stoppen met vragen het gedrag bekrachtigde. Dan is er sprake van negatieve bekrachtiging.

Is het erg als je het combineert? Nee, hoor, niet per se! Het is alleen wel handig om je er bewust van te zijn en daardoor beter te begrijpen wat het precies is dat jouw paard motiveert om een bepaald gedrag te vertonen of juist niet.

Wat is intrinsieke motivatie?

In dit artikel hebben we het eigenlijk alleen over externe prikkels die het paard motiveren een gedrag meer of minder uit te gaan voeren, extrinsieke motivatie dus. Maar er is ook nog zoiets als intrinsieke motivatie. Dat is motivatie die echt van binnenuit komt. Met andere woorden: het paard doet iets omdat hij er zelf blij van wordt of omdat het een fijn gevoel geeft, zoals een gevoel van trots of ontspanning. Ken je de filmpjes waarbij een paard in zijn eentje met een bal of stok speelt? Daar is sprake van intrinsieke motivatie.

Voordeel van dit type motivatie is dat het heel krachtig is en voor het paard ontzettend leuk. Het nadeel is dat je het lastig kunt ‘inzetten’ in je training. Als je zelf bewust een paard iets wil aan- of afleren zul je meestal externe prikkels nodig hebben om te motiveren.

Wil je meer weten over intrinsieke motivatie? Luister dan eens deze podcast met Steinar over ‘Intrinzen-Inspired training’.

Het leervermogen van een paard

Dan nog even over het leervermogen. Om een training effectief en progressief te laten zijn en daarnaast ook zo positief mogelijk te laten verlopen, komt er veel meer bij kijken dan alleen kennis en toepassing van de leerkwadranten. Jouw timing van beloning of release kan nog zo goed zijn en je hulp of vraag nog zo duidelijk – dit zijn niet de enige factoren die invloed hebben op leervermogen, ook wel ‘cognitief vermogen’ of ‘kenvermogen’ genoemd.

Het cognitief vermogen is de mentale activiteit en het proces van kennisverwerving door waarneming en het verwerken van de daarmee opgedane informatie door het denken. Dat proces en die verwerking zijn niet altijd even optimaal. Ze worden beïnvloed door veel andere factoren, zowel positief als negatief. Het kan daardoor voorkomen dat het ene paard veel langzamer leert dan het ander, terwijl hij van nature niet ‘dom’ is.

Sommige van deze negatieve invloeden kun je wegnemen door aanpassing van stalbeleid of zelfs wisseling van stal. Andere invloeden kun je zelf rekening mee houden tijdens het trainen. Nu je deze invloeden op het leervermogen kent, begrijp je ook waarom je paard in het bos, op de rijvereniging of op een clinic soms heel anders kan reageren dan thuis. Gedrag is vaak contextueel, wat betekent dat wanneer een bepaald gedrag bevestigd is thuis in de bak, dit niet net zo makkelijk uitgevoerd wordt op een andere plek. En bepaald gedrag dat bevestigd is vanaf de grond, is niet net zo makkelijk te krijgen vanuit het zadel.

In deze blog kun je nog veel meer lezen over het cognitief vermogen of beluister hier de podcast.

Wil je meer leren over de training van je paard?

Als je beter wilt worden in het trainen van je paard of in het begrijpen en veranderen van gedrag, dan kan het handig zijn om les te nemen of jezelf verder te verdiepen in de materie om echt te ontdekken hoe paarden leren. Ik heb wat handige bronnen voor je op een rijtje gezet.

Instructeurs – Op Horse in Mind vind je ook een natural horsemanship instructeurslijst en een clickertraining instructeurslijst. Op beide lijsten kun je instructeurs vinden door heel Nederland die jou en je paard kunnen helpen.

Boeken – Er zijn veel boeken geschreven over paarden, gedrag en training. Ik licht hier een paar mooie exemplaren uit.

Ik ben benieuwd – heeft dit artikel over hoe paarden leren je geholpen? Laat het vooral weten in een reactie hieronder als iets nog niet helemaal duidelijk is of je ergens vragen over hebt. Ik help je graag!