Melanoom, vaak schrikken we van dit woord. Bij mensen betekent het vaak foute boel wanneer een melanoom wordt ontdekt. Ook bij paarden komen melanomen voor, maar omdat de melanomen bij paarden meestal geen kankercellen zijn, wordt dit als een minder groot probleem gezien dan melanomen bij mensen. Maar is dat wel terecht?

Een rondje Googlen geeft een vrij eenzijdig beeld van het fenomeen melanoom bij paarden: het uit zich als bultjes op de huid, het is meestal goedaardig, het komt voor bij schimmels en je hoeft er vaak niks mee. Althans: in de zin van dat er vanuit dierenartsen geen actie wordt ondernomen wanneer het paard er geen last van heeft. Anatomie-expert Zefanja Vermeulen geeft in Podcastaflevering #79 van De Paardenpodcast en in het aanvullende webinar, wat te zien was speciaal voor leden van de Horse In Mind community, meer inzicht in haar visie op melanomen. Want wat is een melanoom nu eigenlijk precies?

De paardenhuid

Hoe zit het met de opbouw van de huid? Even een klein anatomisch lesje van anatomie-expert Zefanja Vermeulen. De huid bestaat uit:

• De opperhuid, een laag afgestorven cellen en daaronder een laag levende cellen die zich delen en de huid vernieuwen. In deze laag wordt het pigment gevormd;
• De lederhuid, deze ligt onder de opperhuid. In de lederhuid liggen andere bloedvaatjes, zenuwen, lymfevaatjes en zweetkliertjes.

In de pigmentcellen van de huid wordt het stofje melanine aangemaakt, dit beschermt de huid of vacht tegen uv-straling. Deze cellen noemen we melanocyten. De melanocyt produceert en verdeelt het pigment dat verantwoordelijk is voor de kleur van de huid. Dat een huid in verschillende kleuren voor komt, komt omdat er meer of juist minder melanocyten in de huid zitten. Melanoblasten zijn voorcellen van melanocyten. Melanoblasten verplaatsen van zich van de grens van opperhuid naar de lederhuid, waar ze de naam melanocyten krijgen. De melanocyt is dus de cel die verantwoordelijk is voor pigment. Melanocyten zijn genetisch geprogrammeerd en de kleur is dus genetisch bepaald.

Zijn melanomen goedaardig?

Zoals gezegd zijn melanomen bij paarden meestal goedaardig. Goedaardig wil zeggen dat de cellen woekeren, maar niet de omliggende structuren aantasten. Ook niet op afstand, bijvoorbeeld via de lymfebanen. Kwaadaardige cellen tasten omliggende structuren wél aan. Zefanja plaatst zelf wel een kanttekening bij de term “goedaardig”. Want dat het geen kankercellen betreft, wil niet zeggen dat het paard geen last kan hebben van een of meerdere melanomen.

Waar in het lichaam bevinden zich melanomen?

Bij dissecties zijn door Zefanja op verschillende plaatsen melanomen gevonden, zoals:

• In het oor
• In het oog
• In het kaakgewricht bij de speekselklier (dit komt regelmatig voor, het paard krijgt hierdoor moeite met slikken en inbuigen)
• Onder het schouderblad tussen de spieren (dit komt regelmatig voor, het paard krijgt hierdoor minder bewegingsvrijheid in de schouder)
• In de achterhand tussen de spieren
• In de luchtpijp
• In de lymfeknopen
• In de organen (darm, maag, longen, zelfs het hart en de hersenen)

De formaten van de gevonden melanomen verschillen tussen kleine puntjes tot melanomen ter grootte van een babydekentje. Je kunt je voorstellen dat melanomen op sommige van deze locaties wel degelijk voor ongemak kunnen zorgen, zeker wanneer ze wat groter van formaat zijn.

Risicogroepen

Het is vrij algemeen bekend dat vooral schimmels last kunnen krijgen van melanomen. Hoewel dit klopt, is de risicogroep groter dan alleen de schimmels. Het bevat namelijk bijna alle kleuren die het schimmelgen dragen. De kleuren paarden met een verhoogd risico zijn daardoor de volgende:

• Schimmels (ook vliegenschimmels en appelschimmels)
• Bont
• Gestipt (appaloosa’s)
• Valk
• Palomino
• Elk paard met het schimmelgen

In theorie kan elke kleur paard een melanoom ontwikkelen, maar bij de genoemde kleuren is de kans een heel stuk groter, omdat de huid van deze paarden meer melanocyten bevat, dan bij andere kleuren paarden. Tot dusver lijkt het er niet op dat ras een indicator is voor het al dan niet ontwikkelen van melanomen. Ook leeftijd zegt niet alles. Hoewel melanomen het vaakst voorkomen bij oudere paarden, kunnen ze ook bij jonge paarden al ontstaan.

Hoewel er enige onenigheid over bestaat, ligt het percentage van schimmels dat in zijn of haar leven een of meerdere melanomen ontwikkeld tussen de 70 en 100%. Een verhoogde kans op melanomen wil natuurlijk niet zeggen dat een paard daadwerkelijk melanomen zal ontwikkelen, en ook niet dat het last zal hebben van melanomen die wel ontwikkeld zijn. Maar het is wel goed om stil te staan bij deze verhoogde kans. Ook als je paard aan de buitenkant (nog) geen melanomen heeft, bestaat de kans dat deze aan de binnenkant wel ontwikkeld zijn. Dit ziet Zefanja echter niet vaak.

Is het mogelijk om de groei van melanomen tegen te houden?

Helaas is er niets wat je kunt doen om de groei van melanomen te stoppen. Uv-stralen zijn bij paarden een onwaarschijnlijke oorzaak van het ontstaan van melanomen. Dit werkt bij paarden namelijk anders dan bij mensen. Daarom zal het niet helpen om een paard een deken op te doen of overdag op stal te houden. De meeste melanomen bevinden zich juist niet op gebieden die veel met uv-straling in aanraking komen, zoals op de genitaliën of onder de staart en rondom de anus. Er is veel minder onderzoek gedaan naar dit fenomeen bij paarden dan bij mensen, er is dus helaas nog veel onbekend over dit onderwerp. Dit terwijl veel (veruit de meeste, of zelfs allemaal, als je afgaat op de cijfers) schimmeleigenaren met melanomen te maken krijgen.

Wat kun je dan wél doen?

In het geval van uiterlijke melanomen, is het mogelijk om deze operatief te laten verwijderen, indien je paard er echt last van heeft. Bijvoorbeeld bij een cluster van melanomen rondom de anus, waardoor het mesten wordt belemmerd, of bij ruinen rondom de penis wat het plassen lastiger maakt. Ook bij bijvoorbeeld de kaak of het oor kan een melanoom worden verwijderd. Helaas is het vaak wel zo, dat waar de melanomen worden verwijderd, ze evengoed weer terug zullen groeien. Dit is niet tegen te gaan. Voor het proces van het overmatig delen van de melanocyten is tot dusver geen remedie gevonden, en het is daardoor niet omkeerbaar.

Waar we wel invloed op hebben als paardeneigenaar, is rekening houden met de mogelijkheid dat er melanomen zullen kunnen ontwikkelen bij de risicokleuren, omdat het risico op melanomen dus genetisch bepaald is en daarom erfelijk. Je kunt ervoor kiezen om af te zien van de koop van een paard met een risicokleur, of bewust niet fokken met een paard met een dergelijke kleur. Helaas gaat het hier wel om best een hele grote groep paarden.

Wat Zefanja elke paardenliefhebber vooral op het hart wil drukken, is dat je rekening houdt met het ontstaan van melanomen binnenin het paard, die niet met het blote oog te zien zijn. Je kan er helaas niet achter komen of je paard melanomen heeft aan de binnenkant van zijn lichaam, tot hij of zij op een dissectietafel belandt. Maar als je iets aan je paard merkt, bijvoorbeeld kreupelheid, onregelmatigheid, stemmingswisselingen of moeizame buiging, en je paard valt in de “risicogroep”, denk dan ook eens aan de mogelijkheid dat een melanoom deze belemmering kan veroorzaken, naast alle andere mogelijke oorzaken. Want een paard kan zeker last hebben van een melanoom, ook al is het een goedaardige tumor.

Meer leren over het paardenlichaam?

Zefanja Vermeulen heeft een online programma ontwikkeld waarin je echt het paardenlichaam induikt. Ontdek hoe de anatomie in elkaar zit, wat normaal is en wat afwijkingen zijn, en leer functionele beweging herkennen. Klik hier voor meer informatie over The Horse Inside Out. Gebruik code ‘Horseinmind40’ voor € 40,– korting op het totaalpakket (deel 1, 2 en 3 samen).