Artikel door Jantine Steehouder — Wij mensen zijn heel bekend met stress! Vooral met chronische stress. We hebben altijd te veel in de agenda staan, te veel verantwoordelijkheden, grote dromen en wensen. Heb je er wel eens bij stil gestaan dat ook jouw paard stress kan ervaren? En dan heb ik het niet over korte-termijnstress. Alle paarden schrikken wel eens, gaan een keertje op de trailer of moeten wachten terwijl hun maatje uit de kudde is – ik noem maar een zijspoor. Dat is niet erg, dit soort stress vloeit daarna snel weer af en is bij tijd en wijlen zelfs gezond voor het lichaam. De stress waar ik het over wil hebben is chronische stress. Dit is schadelijk voor het lichaam voor zowel paard als mens.

Wij maken het ons vaak moeilijk, maar soms maken we het onze paarden ook moeilijk. Al gebeurt het zelden met opzet. Sterker nog, over het algemeen dragen we onze paarden op handen en geven we alles binnen ons vermogen, zodat het paard een luizenleventje heeft. Maar omdat paarden toch echt anders functioneren als wij mensen, is het verstandig om zoveel mogelijk te snappen over de natuurlijke behoefte. De stelregel is: als je (te veel) afwijkt van de natuurlijke behoefte, ervaart het paard in meer of mindere mate stress. Uiteraard zijn paarden supergoed in adaptatie, zich aanpassen dus. Dat moet ook wel, want als ze dat niet hadden gekund, waren ze nooit zo ver gekomen in de evolutie. Maar dat betekent niet dat de aanpassing die ze maken stressloos is.

Wat is stress?

Er zijn eigenlijk twee manieren waarop het lichaam met stress om kan gaan. Korte-termijnstress, een schrikreactie bijvoorbeeld, zorgt dat er adrenaline het lijf in komt. Hierdoor is het mogelijk direct alert te reageren op dat wat er aan de hand is. Zodra de situatie bedaard is, ontspant het lichaam weer en komt het weer in balans.

Als het lichaam te vaak bovenstaande stappen moet doorlopen, gaat het eieren voor zijn geld kiezen. Er wordt een ander systeem in werking gezet. In plaats van adrenaline gaat het lichaam cortisol aanmaken. Hierdoor is het mogelijk voor het lichaam om langere periode alert te blijven en beter te presteren. In eerste instantie is dus ook dit systeem een hulp voor het lichaam. Maar dat blijft het enkel als er goed mee om wordt gegaan. Als het lichaam te lang in deze status moet blijven, gaat het negatief werken.

Er moet dus na een periode van opbouw ook tijd zijn voor herstel en ontspanning. Gebeurt dit niet, dan gaat de cortisol allerlei andere systemen van het lichaam in de war schoppen. Het gaat op den duur het immuunsysteem ontkrachten, waardoor paarden vatbaarder worden voor infecties en ontstekingen. Het heeft invloed op het verteringssysteem, de bloeddruk en spierkracht. Over het algemeen vermindert ook het denkvermogen en de water-zoutbalans kan worden verstoord.

Let op: Cortisol waarden kunnen ook verhoogd worden door bepaalde ziekte als Lyme of Cushing, met als gevolg dat paarden meer stress gedrag gaan vertonen. Kip en ei is niet altijd eenduidig.

Mentaal en fysiek effect

Voor het lichaam maakt het niet uit of de stress mentaal of fysiek wordt veroorzaakt. De reactie in het lichaam is hetzelfde. Dat betekent dat pijn, verkeerde training, omgang met het paard, huisvesting en sociale situatie allemaal direct grote invloed kunnen hebben. Een ‘heet’ paard hoeft dus van nature niet heet te zijn, maar kan dagelijks zoveel stress ervaren van soortgenoten of verkeerde huisvesting, dat het geen andere keus heeft dan zich ‘heet’ te gedragen.

Een van de belangrijke stressfactoren: voerbeleid

Hiervoor moet je beginnen bij de basis. Ruwvoer! De grootste factor tot zowel fysieke als mentale stress is te weinig ruwvoer. Honger is geen fijn gevoel, zeker voor een dier wat gemaakt is om zestien uur per dag te eten (met maximaal twee uur tussenpauze). Het voelt voor de meeste paarden als een directe bedreiging als er vaak te weinig eten is. Intern gaan er ook allerlei processen mis lopen als het lichaam te weinig voedselbrei in het stelsel heeft. De maag wordt te zuur waardoor de kans op maagzweren aanzienlijk groter wordt. De dunne darm wordt te zuur, omdat er te veel gal wordt afgegeven voor de hoeveelheid voedsel en de dikke darm is te leeg en kan onvoldoende energie uit de voeding halen om alle lichaamsprocessen op gang te houden. Het lichaam gaat in overlevingsstand en pleegt interne afbraak om de situatie door te komen.

Bunkeren

Ook slechte kwaliteit ruwvoer kan grote interne schade veroorzaken. Het paard heeft weliswaar mentaal minder stress, maar de spijsvertering gaat elke dag een klein beetje minder goed functioneren. Hierdoor kunnen op lange termijn ook allerlei fysieke klachten worden veroorzaakt.

Als een paard lange tijd een slecht(er) functionerende darmstelsel heeft, is de kans dat niet alle nutriënten worden opgenomen. Zelfs als je later wel kwaliteitsvoeding gaat geven, kan het heel lang duren voor het lichaam daadwerkelijk deze voedingsstoffen kan opnemen. Ook het bunkeren kan in heel veel gevallen hierdoor worden verklaard. Het paard voelt de behoefte de tekorten op te vullen en gaat zich vol eten in de hoop dat er dan wel voldoende binnen komt. Meestal zie je dat men juist minder gaat voeren bij paarden die zich ‘over eten’. Maar dat is niet de oplossing. Over het algemeen zit de oplossing in het voeren van kwalitatief ruwvoer, tekorten aanvullen en het wegnemen van eventuele mentale stress omtrent voeding.

Slowfeeders, onbeperkt (beperkt) voeren

Mentale stress omtrent voeding heeft heel vaak te maken met het gevoel van ‘te kort hebben’. Te kort aan nutriënten, te kort aan ruwe vezels om energie van te maken of te kort de tijd om daadwerkelijk te eten. Dat betekent dus dat de hoeveelheid voeding uitermate belangrijk is. Als er altijd ruwvoer tot de beschikking is geeft dit zowel fysiek als mentaal enorm veel rust. Ruwvoer hoeft niet altijd alleen maar hooi of gras te zijn. Er zijn meer grondstoffen die je er naast kan geven als tijdverdrijf en buikvulling. Denk hierbij aan dingen als takken, struiken, hagen of bomen.

Inmiddels is het gebruik van slowfeeders behoorlijk normaal aan het worden. Deze kan je inzetten om onbeperkt ruwvoer aan te bieden. De beperking zit dan in de snelheid van het eten, doordat de mazen het eten vermoeilijkt. Echter is er wel een ‘maar’ bij slowfeeders. In sommige gevallen (per paard en slowfeeder verschillend) kan een slowfeeder juist heel veel stress veroorzaken. Sommige paarden worden heel kwaad dat ze het uit een bak of net moeten trekken. Sommige slowfeeders hebben zulke kleine mazen dat paarden het er heel moeilijk uit kan krijgen. Of er blijft altijd een restje in de bak waar ze net niet bij kunnen, ook heel vervelend.

Soms zie je ook dat er te weinig voederplekken zijn en dit creëert onderlinge strijd, wat stress oplevert. Zorg altijd voor minimaal één plek meer dan dat er paarden zijn. En positioneer de plekken op zo’n manier dat alle paarden in rust kunnen eten, dus ver genoeg van elkaar vandaan. Als laatste tip: soms wordt er een slowfeeder aangeboden die veel lawaai maakt, bijvoorbeeld als ze van ijzer zijn. Bij elk hapje hoor je gekletter of komen de tanden tegen het ijzer. Ook niet prettig!

Onderzoek in deze gevallen wat er aan de hand is. Ga zelf na of het relaxed eten is voor je paard of dat er altijd wat gedoe is. Wellicht is er nog wat te verbeteren.

Voernijd: afwisselen met voermomenten

Als je ruwvoer op orde is dan zie je voernijd (voor krachtvoer/supplementen) over het algemeen als sneeuw voor de zon verdwijnen. Paarden die op stal staan kunnen in de ochtend er wel echt klaar mee zijn (zeker als ze te weinig hebben kunnen eten ‘s nachts). Dan kan gedrag als lelijk kijken of tegen de deur schoppen heel ‘normaal’ zijn geworden.

Voor dit soort gedrag is wel een oplossing. Maak je voedingsmoment(en) onvoorspelbaar, dit kan zowel met ruwvoer als krachtvoer. Maar de absolute regel voor ruwvoer is dat er nooit honger mag ontstaan! En soms mogen ze ook best een ‘baaldag’ hebben wat betreft krachtvoer of supplementen. Dan krijgen ze een dagje alleen ruwvoer… In het wild hebben ze ook niet elke dag een driegangenmenu.

Kruiden tegen stress

In de natuur zou een paard wat uit balans is opzoek gaan naar grondstoffen die het gestel zouden kalmeren/ondersteunen. Daarom kan het nuttig zijn om in sommige gevallen kruiden of andere voedingsstoffen bij te voeren die dit nabootsen.

Een aantal producten die positief kunnen bijdragen:

• Producten die de darmflora verbeteren (Bokashi of veendrenkstof bijvoorbeeld)
• Vitaminen/mineralen aanvullen (bijvoorbeeld de Iedere Dag-kruiden van Terra Pura)
• Een product dat helpt voor de hormonale balans
• Magnesium kan een prettige ondersteuner zijn

Voor een paard wat tijdelijk meer veerkracht of ondersteuning kan gebruiken heeft Terra Pura een kruidenmix gemaakt. Hierin mee kan je een paard dat last heeft van chronische stress helpen kalmeren. Of je kan het preventief inzetten als er bijvoorbeeld een spannende situatie voor de deur staat. De mix versuft of verdooft niet, de kruiden ondersteunen de kalmerende processen in het lichaam en helpen bij een beter herstel na de spannende situatie.

Keuzestress voor de baasjes – welke voeding voor mijn paard?

Er is zoveel te vinden en zoveel verschillende paarden! Dus mocht je moeite hebben om het juiste rantsoen en voerbeleid voor je paard samen te stellen, neem dan gerust contact op. Ik denk heel graag met je mee.

Dit artikel is geschreven door Jantine Steehouder van Pure Horse en is gespecialiseerd in spijsvertering en natuurlijke voeding.